عنوان پايان ­نامه

بررسي دو روش استخراج بر اسانس و تركيبات شيميايي دو گونه بومادران

(Achillea santolina, Achillea millefolium)

استاد راهنما

دكتر بهاره كاشفي

استاد مشاور

دكتر حميد هاشمي مقدم

تكه هايي از متن به عنوان نمونه :
فهرست مطالب

چكيده
استخراج، اولين مرحله اساسي را در تحقيقات گياهان دارويي تشكيل مي­دهد و آماده­سازي عصاره­ها از گياهان، نقطه شروعي براي جداسازي و خالص­سازي اجزاي شيميايي در گياهان هستند. روش­هاي مختلف استخراج به طور وسيعي به منظور بدست آوردن چنين تركيب­هاي طبيعي با ارزشي بررسي شدند. تقطير با مايكروويو، فن‌آوري جهت استخراج سريع اسانس­ها از گياهان معطر، ادويه­اي، بذور خشك و گياهان ­دارويي مي­باشد.
دو گونه گياه بومادران با نام santolina Achillea و Achillea millefolium از منطقه كوهستاني و ارتفاعات شهرستان طالقان، استان البرز جمع­آوري شد. گياهان پس از خشك شدن در سايه، با بهره گرفتن از روش سنتي تقطير با آب و مايكروويو در زمان‌هاي مختلف در سه سطح از توان (۳۰۰، ۵۰۰ و ۷۰۰ وات)، اسانس‌گيري شدند و درصد بازده اسانس­ها با توجه به وزن خشك گياه، محاسبه و با يكديگر مقايسه گرديد. بيشترين مقادير بازده به ترتيب گونه و روش استخراج با كلونجر در ۵/۲ ساعت و مايكروويو در مدت زمان ۳۰ دقيقه و توان ۷۰۰ وات ۳۲/۰% و ۸۸/۰%، و ۲۵/۰% و ۶۴/۰% بود.
تركيبات اسانس استخراج شده توسط دستگاه GC-MS مورد بررسي قرار گرفتند. در اسانس گياه A. santolina مقدار تركيبات اكسيژن­داري مثل ۱ و ۸- سينئول، كريسانتنون، كامفور، برونئول، آلفاترپينئول نسبت به روش كلونجر بيشتر بود. همچنين هيدروكربن­هاي منوترپني مثل پارا­زايلن، آلفا­پينن، ۱ و۸ سينئول، پارامنتاتريئن، كريسانتنون، كامفور، برنئول، گاما ترپينن، آلفاترپينئول در روش مايكروويو افزايش يافت. در اسانس گياه A. millefolium در روش مايكروويو مقدار تركيبات اكسيژن­داري مثل ۱ و ۸- سينئول، پينوكارون، آلفاترپينئول، لاواندوليل‌استات نسبت به روش كلونجر بيشتر بود. همچنين هيدروكربن­هاي منوترپني مثل پارازايلن، ۱ و ۸ سينئول، لاواندوليل‌استات، گاماترپينن، آلفاترپينئول، گامازايلن، بتالاواندولل، پينوكارون، دي متيل‌آدامانتان در روش مايكروويو افزايش يافت. تركيبات سسكوئي­ترپني مثل كاريوفيلادي­ان، آرومادندرون، آلفاجورجوئن نيز در روش مايكروويو افزايش داشتند.
نتايج تحقيق نشان داد روش مايكروويو، موجب افزايش بازده اسانس با مقادير بالاتري از تركيبات اكسيژنه ­شد. اين روش بعنوان فن­آوري سبز با كاهش هزينه­ها، صرفه­جويي قابل­توجهي در زمان، انرژي و مواد گياهي ايجاد مي‌كند. بنابراين روش تقطير با مايكروويو نشان‌دهنده يك پروتكل و جايگزين عالي براي توليد اسانس از مواد گياهي است.
 كلمات كليدي: santolina Achillea و Achillea millefolium ،تقطير با مايكروويو، تقطير با آب، اسانس
استفاده از گياهان به عنوان دارو براي پيشگيري و درمان بيماري­‌ها از روزگاران كهن مورد توجه متخصصان طب سنتي قرار داشته است. تاريخچه پزشكي و درمان در ايران به دوران آريايي، در حدود ۷۰۰۰ سال قبل از ميلاد مسيح ، بر ‌مي‌گردد. نخستين پزشك آريايي به نام تريتا[۱] يا اترت نام داشت. او براي درمان بيماري­ها از عصاره­هاي گياهاني كه خود استخراج مي­كرد، استفاده مي­نمود. در تمدن­هاي ديگر، مانند تمدن مصريان در حدود ۵۰۰۰ سال قبل از ميلاد نيز از گياهان در درمان انسان استفاده مي­گرديد. در بررسي گونه­هاي گياهي، واژه پرسيكا [۲]در كنار نام علمي بسياري از گونه­‌ها ديده مي­‌شود كه معرف ايراني بودن آن گياه است. ۸۰۰۰-۷۵۰۰ گونه گياهي در ايران وجود دارد كه از اين تعداد گفته مي‌‌شود كه در حدود، بيش از ۲۰۰ گونه داراي ارزش دارويي و اقتصادي هستند. در عين حال تعداد گياهاني كه در طب سنتي استفاده مي­شود، بيش از صدها مورد است (گلمكاني، ۱۳۸۶).
گياهان دارويي به منظور درمان با تاريخ زندگي انسان همزمان بوده‌اند. انسان در تمام دوران تاريخي چاره‌اي جز توسل به گياهان نداشت. اگرچه در نيم قرن گذشته استفاده از داروهاي شيميايي و سنتزي به شدت رواج يافت، ولي به سرعت آثار زيان‌بار آنها بر زندگي آنها سبب گرايش مجدد به گياهان دارويي گرديد، و اين نكته كه توسل به گياهان دارويي همواره در طول تاريخ يكي از روش‌هاي موثر درمان بوده است، به خوبي روشن است. تاريخ طب در كشور ما مربوط به دوره آريايي مي­باشد و اوستا (۶۵٠٠ ق.م) اولين كتابي است كه از گياهان دارويي سخن گفته است. قديمي‌ترين گياه دارويي در طول تاريخ هوم گياه مقدس آيين زرتشت بوده است. در كتاب­هاي پهلوي هوم را سرور همه گياهان و استفاده از آن را باعث عمر جاويدان مي­دانند. علاوه بر قدمت، گستره نفوذ اين گياهان در تاريخ اديان و ملت‌ها بسيار شايان توجه است، بطوريكه در جاي جاي حوادث مهم تاريخي، سياسي، اجتماعي و ديني، اين گياهان قرين توجه بوده و يا منجر به بروز حوادث مهمي شده ­اند. با جستجو و دقت در منابع ديني، تاريخي و ادبي، اسامي گياهان دارويي، وجوه تسميه و حوادث مرتبط با اين گياهان به وفور به چشم مي­خورد (كشفي بناب، ۱۳۸۸).
دو كشور پهناور چين و هند، همچون ايران، از پيشگامان طب سنتي و داروسازي گياهي بوده ­اند. ابوريحان بيروني، از دانشمندان فاخر ايراني، نخستين دانشمندي بود كه اولين فارماكوپه يا فهرست داروهاي طبيعي را در جهان تدوين و وضع نمود. تا قبل از قرن شانزدهم ميلادي، طب سنتي در كشورهاي مختلف جهان، نظير ايران، هند، چين، تبت، يونان، روم و حتي شمال آمريكا از پيشرفت­هاي چشم­گيري برخوردار بودند، ولي با توليد داروهاي شيميايي و پيشرفت­هايي در زمينه شيمي­درماني، از توجه به طب سنتي كاسته شد. در نتيجه ظهور ديدگاه‌هاي جديد درمان، كم‌كم روش­هاي درمان بيماري­ها با گياهان كنار گذارده شد. از طرفي استفاده از داروهاي تازه هم مشكلات خاص خود را داشت. عوارض جانبي بسيار زياد داروهاي شيميايي و گراني آن­ها موجب گرايش مجدد مردم به طب گياهي شد. در قرن اخير پيشرفت عمده­اي در بهره­ گيري از گياهان دارويي حاصل شده است و آزمايشگاه­‌هاي مجهز در سراسر جهان براي بررسي اثرات اين داروها به كار و فعاليت مشغول هستند (قاسمي، ۱۳۸۹)
۱-۲– سطح زير كشت گياهان دارويي
سطح زير كشت گياهان دارويي در سال ۱۳۸۱، با توجه به ﺗﻌﺪاد ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي داروﻳﻲ و ﻣﻌﻄﺮي ﻛﻪ در اﻳﺮان ﻛﺸﺖ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ، ﺣﺪود ۵۶ ﮔﻮﻧﻪ مي­باشد. ﻧﺴﺒﺖ ﺳﻄﺢ زﻳﺮ ﻛﺸﺖ ﮔﻴﺎﻫﺎن داروﻳﻲ و ﻣﻌﻄﺮ ﺑﻪ ﺳﻄﺢ ﻛﻞ زﻳﺮ ﻛﺸﺖ در اﻳﺮان، ۸۷ درﺻﺪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ. در ﺣﺪود ۴۴/۶ درﺻﺪ از اﻳﻦ ﻣﻘﺪار ﺳﻄﺢ زﻳﺮ ﻛﺸﺖ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ دو ﮔﻮنه زﻋﻔﺮان و زﻳﺮه ﺳﺒﺰ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪه دﻳﮕﺮ آن ﻧﻴﺰ ﻛﻪ در ﺣﺪود ۴۳/۵ درﺻﺪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ كه ﺑﻪ ﻛﺸﺖ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي داروﻳﻲ ﭼﻨﺪ ﻣﻨﻈﻮره، اﺧﺘﺼﺎص ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ. ﻟﺬا ﻛﻤﺘﺮ از ۱۲ درﺻﺪ از ﺳﻄﺢ زﻳﺮ ﻛﺸﺖ ﮔﻴﺎﻫﺎن داروﻳﻲ و ﻣﻌﻄﺮ در اﻳﺮان، ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر داروﻳﻲ، ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ، مرتبط مي‌باشد. اﺳﺘﺎن ﺧﺮاﺳﺎن در ﺑﻴﻦ اﺳﺘﺎﻧ‌‌ﻬﺎي ﻛﺸﻮر از ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺳﻄﺢ زﻳﺮ كشت و ﺗﻨﻮع ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي داروﻳﻲ و ﻣﻌﻄﺮ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ (كوچكي، ۱۳۸۳).
نگاهي به ميزان كشت گياهان دارويي در ايران و مقايسه با سطح زير كشت همان گونه­ها در برخي كشورهاي جهان نشان مي­دهد كه تفاوت زيادي در اين رابطه وجود دارد. شرايط اقليمي و جغرافيايي ايران به ويژه از حيث تابش نور آفتاب، ويژگي بسيار مثبتي براي كشت اكثر گونه­هاي دارويي محسوب مي­شود .ميزان مواد موثره گياهان دارويي تحت تأثير تابش نور آفتاب افزايش قابل ملاحظه­اي مي­يابد. در نتيجه مي­توان با سطح زير كشت كمتر، به ميزان توليد ماده موثره گياهي بالاتري دست يافت. كشت نمونه­هاي شيميايي گونه­‌هاي بومي مهم‌ترين عاملي است كه مي ­تواند موقعيت ايران را در