بررسي فقهي و حقوقي
مهريههاي غيرمتعارف و غيرعقلايي و آثار آن
استاد راهنما :
دكتر محمدجواد باقي‌زاده
استاد مشاور :
دكتر مهدي ذوالفقاري
تكه هايي از متن به عنوان نمونه :
| فهرست مطالب | |
| عنوان | صفحه |
| چكيده | ۱ |
| مقدمه | ۲ |
| فصل اول: تبيين ماهيت مهريه و حكمت‌ها و كاركردهاي آن | |
| ۱. معناي لغوي مهريه | ۱۰ |
| ۲. مهريه در اصطلاح | ۱۱ |
| ۳. مستند فقهي پرداخت مهر | ۱۲ |
| ۳ـ۱ مهر در قرآن | ۱۲ |
| ۳ـ۲ مهر در سنت و روايات | ۱۴ |
| ۴. تاريخچه مهريه | ۱۷ |
| ۴ـ۱ مهريه در اقوام مختلف | ۱۷ |
| ۴ـ۱ـ۱ مهريه در يونان قديم | ۱۷ |
| ۴ـ۱ـ۲ مهريه در عربستان قبل از اسلام | ۱۷ |
| ۴ـ۲ مهريه در اديان مختلف | ۱۹ |
| ۴ـ۲ـ۱ مهريه در حقوق زرتشتي | ۱۹ |
| ۴ـ۲ـ۲ مهريه در آيين يهود و مسيحيت | ۱۹ |
| ۴ـ۲ـ۳ مهريه در حقوق اسلام | ۱۹ |
| ۴ـ۲ـ۴ مهريه در ايران | ۲۰ |
| ۵. جايگاه مهريه | ۲۲ |
| ۶. فلسفه و حكمت‌هاي پرداخت مهر | ۲۳ |
| ۶ـ۱ حكمت پرداخت مهر در روايات | ۲۳ |
| ۶ـ۱ـ۱ استحباب كم بودن مهريه | ۲۴ |
| ۶ـ۱ـ۲ نكوهش مهر زياد | ۲۵ |
| ۶ـ۱ـ۳ فلسفه وجوب مهريه | ۲۶ |
| ۶ـ۲ حكمت پرداخت مهر در ديدگاه برخي انديشمندان مسلمان | ۲۶ |
| ۶ـ۲ـ۱ مهريه در مقابل استمتاع | ۲۶ |
| ۶ـ۲ـ ۲ مهريه در مقابل بضع | ۲۶ |
| ۶ـ۲ـ ۳ مهريه پاسخي به نياز فطري | ۲۶ |
| ۶ـ۲ـ ۴ مهريه مكمل سهم الارث | ۲۶ |
| ۶ـ۲ـ ۵ مهريه وثيقه‌اي در مقابل طلاق | ۲۷ |
| ۶ـ۳ حكمت پرداخت مهر از نظر جامعه‌شناسان | ۲۷ |
| ۶ـ۳ـ۱ نظريه كاركردگرايي | ۲۷ |
| ۶ـ۳ـ ۲ نظريه مبادله | ۳۰ |
| ۷. علل افزايش ميزان مهريه در عصر حاضر | ۳۰ |
| ۸. تدابير اسلام براي مهار طلاق ناشي از مهريه | ۳۷ |
| فصل دوم: احكام مهريه | |
| مقدمه | ۳۹ |
| ۱ـ ماهيت فقهي، حقوقي مهريه | ۳۹ |
| ۱ـ۱ـ تعريف مهريه | ۳۹ |
| ۱ـ۲ـ مهريه و ماهيتحقوقى آن: | ۴۱ |
| ۱ـ۳ـ اقسام مهر | ۴۱ |
| ۱ـ۴ـ مقادير و مصاديق مهريه | ۴۳ |
| ۱ـ۵ـ شرايط صحت مهريه | ۴۹ |
| ۱ـ۶ـ استحقاق و عدم استحقاق مهريه در صورت عدم تعيين مهريه | ۵۴ |
| ۱ـ۷ـ معيوب بودن مهريه قبل يا بعد از عقد نكاح | ۵۵ |
| ۱ـ۸ـ نكات مختلفى درباره مهر | ۵۷ |
| فصل سوم: مهريههاي غيرعقلايي | |
| ۱ـ مهريه غيرمتعارف و غير عقلايي | ۶۳ |
| ۲ـ كاركردهاي منفي افزايش مهريه | ۶۷ |
| ۳ـ راهكارهاي جلوگيري از مهريههاي غيرمتعارف | ۷۱ |
| ۴ـ پيشنهادات | ۷۴ |
| سخن نهايي | ۷۵ |
| فهرست منابع | ۷۶ |
| چكيده انگليسي | ۸۲ |
چكيده
تعيين مهريههاي غيرمتعارف و غيرعقلايي به دليل فقدان قدرت بر تسليم آن از نظر فقهي و حقوقي باطل انگاشته مي‌شود و از عوامل تداوم زندگي زناشويي به شمار نمي‌آيد بلكه آثار نامطلوبي را درپي خواهد داشت. در اين رساله سعي شده است تا با گردآوري اطلاعات به شيوه‌ي كتابخانه‌اي به بررسي كتب فقهي وحقوقي مهريههاي غيرمتعارف و غيرعقلايي و آثار آن پرداخته شود تا شايد در يك مجموعه‌ي مدوّن اطلاعات سودمندي در اختيار طالبان اين مباحث قرار دهد. به همين جهت با توجه به جايگاه مهريه به عنوان يك سنّت كهن در سيره‌ي قولي و عملي ائمه وتفاوت نگرش مردم درزمان حال به تبيين و روشنگري اقسام مهريه، صحت و بطلان آن، ماهيت فقهي و حقوقي آن، تفاوت مهريههاي غيرمتعارف و غيرعقلايي و احكام مربوط به هر يك، علل افزايش ميزان مهريه و. پرداخته شده است.
بنابراين در خصوص مهريه رجوع به اصل دين، يكي از منابع مهم توليد ارزش و تعريف رفتار بهنجار در جامعه‌ي ماست. مهريههاي غيرمتعارف و غيرعقلايي از منظر ديني يك ناهنجاري شمرده مي‌شوند. روايات متعددي بر سبك بودن مهريه تأكيد مي‌كنند و افزايش آن را منشأ خصومت مي‌دانند. برخي از جامعه‌شناسان نيز در شناساندن رفتارهاي بهنجار از رفتار نابهنجار فقط به تعاريف مرسوم در منابع غربي توجه مي‌كنند و احياناً در تحليل و تبيين آنها دچار اشتباه مي‌شوند.
واژگان كليدي: مهريه، مهريههاي غيرمتعارف، مهريههاي غيرعقلايي
مقدمه
زندگي مشترك كه با ميثاق مقدس ازدواج آغاز مي‌شود، يكي از با ارزش‌ترين نعمت‌هايي است كه خداوند متعال جهت تكامل انسان‌ها قرار داده است. بي‌ترديد چنانچه امر ازدواج با شرايط منطقي، صحيح و منطبق با اصول موجود در شرع مقدّس اسلام انجام پذيرد، حاصلي جز نزديكي به معبود يكتا و آرامش انسان نخواهد داشت. يكي از شرايط ازدواج كه لازم است پيش از وقع عقد زن و مرد بر سر ان به توافق رسند، مسأله‌ي مهريه است.
بر اساس دستورات شرع مقدس اسلام، شايسته است با تعيين مهريه‌ي متعادل، با توجه به اصول شرعي و در حدي كه افراط و تفريط نباشد، پايه‌هاي يك زندگي مشترك از ابتدا به گونه‌اي صحيح بنا نهاده شود. «براساس آيه‌ي ۴ سوره‌ي نساء «واتو انساء صدقاتهن نحله.» فلسفه‌ي شرع مقدس براي مهريه يك نوع هديه دادن است. سنت پيامبر در اين زمينه در مورد حضرت زهرا(س) و زنان پيامبر مهر السنه بوده و زياد نبودن مبلغ مهريه، به عنوان امري پسنديده تلقي مي‌شده است.
در اجتماع كنوني ما كه نوعاً ازدواج‌ها دچار آسيب شده است، برخي خانواده‌ها براي فرار از تزلزل و جدايي، در موقع پيوند ازدواج مهريه‌ي دختر را خيلي بالا گرفته و از اين گذرگاه مي‌كوشند تا پيوند ازدواج را استحكام ببخشند؛ غافل از اين كه همين دورانديشي راساً و مستقلاً عامل تزلزل و تضعيف خانواده مي‌گردد.
با توجه به اين كه در حال حاضر در كشور ما بين ۱۳ تا ۱۴ ميليون جوان در آستانه‌ي ازدواج قرار دارند و يكي از شرايط لازم امر ازدواج در شرع مقدس اسلام مسأله‌ي مهريه است و نظر به اين كه ۷۸ درصد از جوانان، مهريه‌ي سنگين را موجب گريز از ازدواج مي‌دانند، تعيين ميزان مهريه به نوع كه هم قابل پرداخت بوده، و هم جلوي هر گونه سوء استفاده‌ي احتمالي را بگيرد، تبديل به يكي از معضلات اجتماعي گرديده است. لذا مطالعه‌ي وضعيت مهريه در ازدواج جوانان امروزي، آسيب‌شناسي آن به منظور برنامه‌ريزي جهت تسهيل امر مقدس ازدواج و برطرف نمودن موانع آن ضروري مي‌باشد.
پرداختن قرآن كريم به موضوع مهريه در برخي از آيات(نساء آيه‌ي ۴ و ۲۴) نشان‌دهنده‌ي اهميت آن در زندگي انسان است. در اسلام، مسأله‌ي مهر و پرداخت آن تا آن درجه اهميت دارد كه در سنت اسلامي زن نمي‌تواند از پذيرش مهريه، ولو به مقدار ناچيز، سرباز زند. «مهريه به آن درجه از اهميت نيست كه عدم پرداخت آن موجب گسستن زندگي گردد، اما تعيين مهريه براي زن، نوعي عنايت و توجه به اوست.
دين مبين اسلام نسبت به اصل مهريه نظر كاملاً روشني ارائه مي‌دهد و شرط صحت عقد نكاح را در تعيين ميزان مهريه مي‌داند، اما نسبت به مقدار آن كمينه و بيشينه‌اي تعيين ننموده و به توصيه‌هاي اخلاقي با توافق طرفين بسنده نموده، اما شرايطي را در تعيين مهريه لحاظ كرده است.
با وجود آن كه دين اسلام بر سبك بودن مهريه تأكيد دارد، اما بررسي ميزان مهريه‌ها در سال‌هاي اخير افزايش ميانگين مهريه را نشان مي‌دهد. از آن جا كه پديده‌ي افزايش مهريه در ايران نسبتاً جديد است ريشه‌هاي آن را بايد در شرايط سال‌هاي اخير بررسي نمود. مطالعات نشان مي‌دهد كه عوامل زيادي افزايش مهريه را تحت الشعاع خود قرار داده كه به طور خلاصه مي‌توان به موارد زير اشاره نمود: نسيه بودن مهريه، وقوع تغييراتي در نظام باورها، نگرش‌ها، رفتارها، انتظارات و ترجيحات اكثريت افراد جامعه و غلبه‌ي نگرش‌هاي مادي، تحركات اجتماعي و ايجاد فرصت‌هاي جديد و استقلال‌طلبي نسبي براي زنان، مهار طلاق و كنترل نوجويي‌هاي مردان با توجه به بالا رفتن آمار طلاق، افزايش ارتقاي منزلت اجتماعي زنان، تشريفات ازدواج، چشم‌و هم‌چشمي‌ها، كمال‌يابي، شيوع ازدواج‌هاي برون فاميلي، تضعيف اعتماد اجتماعي، ترويج بي‌بند و باري و غيره.
افزايش مهريه با وجود آن كه طلاق را براي مرد مشكل مي‌سازد پيامدهاي منفي به دنبال دارد. افزايش سن ازدواج و عدم تأمين نيازهاي روحي و جسمي جوانان، تغيير در نوع همسرگزيني، كاهش نرخ ازدواج، ايجاد خصومت و دشمني، تحمل اجباري زندگي‌هاي تصنعي، تحت‌الشعاع قرار گرفتن ارزش‌هاي دين، افسردگي، عصبيت و بدبيني، رواج فحشاء، حيله‌گيري و بداخلاقي، عدم وفاي به عهد و از بين رفتن سرمايه‌هاي اجتماعي از جمله اين پيامدهاست.
فلسفه‌ي مهريه در اسلام تبيين مطلوب بودن زن و طالب بودن مرد است. خداوند مهريه را تعيين فرمود تا مرد به وسيله‌ي مهريه صداقت خود را در ابراز علاقمندي نشان بدهد. با توجه به فلسفه‌ي مهريه، تعيين مهريه متناسب در حفظ زندگي زناشويي نقشي مهم ايفا مي‌كند، زيرا همان گونه كه مهريه‌ي سنگين در اسلام ناپسند شمرده شده، مهريههاي اندك و حتي قرار ندادن مهريه نيز نامعقول مي‌باشد. چون مهريه نشان از احترام مرد و زن است و نبودن يا اندك بودن آن موجب مي‌گردد كه زن خود را در مقابل زنان هم رديف خود محقر و كوچك ببيند و آسيب‌هاي روحي و رواني به وي وارد آيد. اين در حالي است كه در صورت زياد بودن ميزان مهريه مرد هميشه خود را مطيع و فرمان‌بردار زن خواهد ديد و از ترس اين كه زن بنا به دلايلي مهريه‌ي خويش را مطالبه نمايد، سعي مي‌كند بنا به خواسته‌ي زوجه عمل نمايد.
«مهريه»، جزو حقوق امضايي شرع مبين اسلام است. در دين اسلام احكام و حقوق به دو دسته امضايي و تاسيسي تقسيم مي‌شوند. احكام امضايي از پيش از اسلام وجود داشته‌اند و شارع مقدس آنها را يا كاملا پذيرفته است يا با اندك تغييراتي جزو احكام و حقوق اسلامي برشمرده است. حال آنكه احكام تاسيسي براي نخستين بار توسط شارع مقدس وضع شده‌اند و مسلمانان موظف شده‌اند از اين احكام و حقوق پيروي كنند. هنگامي كه مي‌گوييم «مهريه» جزو احكام و حقوق امضايي است، بدين معني نيز هست كه «مهريه» جزو حقوق عرفي جامعه بوده و شارع مقدس آن را به رسميت شناخته است. بنابراين وجه عرفي «مهريه» را نبايد فراموش كرد، ضمن آنكه در اسلام عنوان «مهرالسنه» كه مهريه حضرت فاطمه سلام‌الله عليهاست و به عنوان ميزان مهريه‌اي كه سنت
