عنوان :

شناسايي نماتدهاي انگل گياهي در باغات پسته و انگور استان قم

  استاد راهنما :

دكتر زهرا تنها معافي

استاد مشاور :

دكتر علي اسكندري

تكه هايي از متن به عنوان نمونه :
مقدمه:
با افزايش جمعيت جهان،‌ به ويژه در كشورهاي در حال توسعه، نياز به محصولات كشاورزي و
فرآورده هاي آنها روز به روز فزوني مي يابد. همه ساله قسمت قابل توجهي از اين محصولات توسط عوامل بيماري زاي گياهي از بين رفته و يا مورد خسارت قرار مي گيرند. نماتدهاي انگل گياهي از جمله اين عوامل بوده كه بر اساس تحقيقات و بررسي هاي جامع انجام شده خسارت ناشي از اين موجودات بر روي محصولات كشاورزي در جهان در سال ۱۹۸۵ حدود صد بيليون دلار بوده است.
علاوه بر خسارت مستقيم ناشي از نماتدها كه باعث ايجاد علايمي چون گال روي ريشه، پژمردگي گياه،‌ كوتولگي، زردي، پيچيدگي برگ و ديگر علايم بر روي گياهان مي شوند، نقش آنها در ايجاد بيماري هاي تركيبي به كمك ساير عوامل بيماري زاي گياهي از جمله قارچ ها و باكتري ها و تشديد خسارت ناشي از آنها و نيز انتقال ويروس ها به وسيله گونه هايي از آنها، لزوم تحقيقات گسترده در زمينه شناسائي و مديريت اين گروه از عوامل بازدارنده توليد محصولات كشاورزي را به اثبات مي رساند.
براساس نوشته ي مورخين و دانشمندان، آلودگي شديد خاك به انواع نماتدها، در طول قرون و اعصار، موجب توقف كشاورزي و نابودي پاره اي از تمدنهاي مهم گرديده است. از جمله ويتني (Whitney, 1961) با توجه به كاوشهاي خود دريافت كه رومي ها با اينكه از دانش كشاورزي، تناوب زراعي، تغذيه و كوددهي خاك و حتي استفاده از كودهاي سبز آگاهي داشتند، اما كشاورزي آنها در ۲۵۰۰ سال پيش در اثر مشكلات ناشي از پاتوژنهاي خاكزي، بخصوص نماتدها به شدت آسيب ديده و نهايتاً موجب افول تمدنشان گرديده است. نكته قابل توجه اين است كه تنها كشاورزي تمدنهاي قديمي در معرض آسيب نماتدها نبوده بلكه كشاورزي مدرن قرن بيستم نيز در معرض آسيب نماتدها قرار دارد.
نماتدها از نظر شكل ظاهري باريك و نخي، دوكي، كيسه اي يا سوسيسي شكل مي باشند. نماتدها بعد از حشرات، بزرگترين گروه جانوران را تشكيل مي دهند، سازگاري مناسبي با شرايط اقليمي مختلف دارند و به صورت آزاد يا انگل (حيوانات، گياهان و قارچها و غيره) زندگي مي كنند.
خسارت ناشي از حمله نماتدها، نقش آنها در بهم زدن فيزيولوژي گياه ميزبان خود، تسريع و تشديد بعضي بيماريهاي گياهي مخصوصاً بيماري هاي پوسيدگي ريشه با همكاري ساير عوامل بيماري زا، انتقال تعدادي از ويروس هاي مهم گياهي، توانايي آنها در از بين بردن حشرات مضر و حشرات مفيدي كه در كنترل آفات نقش مهمي دارند و بالاخره اهميت نماتدها به عنوان قسمت مهمي از فون خاك در مطالعات اكولوژيكي، مجموعه دلايلي هستند كه ضرورت انجام تحقيقات مداوم و گسترده درباره ي نماتدهاي گياهي را نشان مي دهند (پورجم، ۱۳۷۸). طبق آخرين برآوردهاي موجود، ميانگين كل خسارت سالانه نماتدها اعم از كاهش ميزان محصول و هزينه هاي مربوط به كنترل آن ها در سطح جهان حدود ۱۲ درصد مي باشد(Stirling et al., 2002) . در حقيقت عدم شناخت و مطالعه كافي در مورد اين موجودات، ما را از اثرات تخريبي و نيز اهميت آنها در ايجاد بيماريهاي مهم و خطرناك گياهي غافل ساخته است.
با توجه به اهميت اقتصادي درختان ميوه به عنوان محصولات دائمي در تأمين نيازهاي غذائي و سلامت انسان از ابتداي خلقت تاكنون، نماتدهاي انگل گياهي يكي از عوامل مهم بيماري زا بر روي اين گونه محصولات محسوب مي شوند كه در صورت استقرار در داخل خاك و ريشه درختان كنترل آنها مشكل است. با توجه به عدم اطلاع كافي از وضعيت نماتدهاي موجود در استان قم با در نظر گرفتن وسعت منطقه و وضعيت كشاورزي آن لازم بود تا به عنوان اولين گام موثر يك مطالعه اساسي به منظور شناسايي و تعيين پراكنش انواع نماتدهاي زيان آور درختان ميوه اين منطقه صورت گيرد.
اميد است كه از اين طريق با شناسائي نماتدهاي انگل گياهي بتوان در جلوگيري از خسارت اقتصادي ناشي از آنها به سودآوري بخش كشاورزي استان قم كمكي كرده باشيم.
۱-۱- استان قم:
استان قم تا سال ۱۳۵۶ جزء استان تهران بوده و سپس با تشكيل استان مركزي (اراك) تا سال ۱۳۶۵ جزء آن استان بوده است و در سال ۱۳۶۵ مجددأ به استان تهران ملحق گرديده است. در سال ۱۳۷۵ رسمأ به عنوان استان اعلام شده است.
۱-۱-۱- موقعيت جغرافيايي استان:
استان قم با وسعتي معادل ۱۱۲۳۸ كيلومتر مربع در بخش مركزي ايران واقع است.اين استان با اختصاص ۶۸ صدم درصد كل مساحت كشور ( كمتر از يك درصد) بيست و هشتمين و در واقع كوچكترين استان كشور محسوب ميشود. اين استان بين مدار ۳۰ درجه و ۵۰ دقيقه تا ۳۰ درجه و ۵۱ دقيقه طول شرقي . ۱۵ درجه و ۳۴ دقيقه عرض شمالي قرار گرفته و از شمال به استان تهران (ورامين و ري) و از غرب به استان مركزي (شهرستانهاي ساوه، تفرش، آشتيان، دليجان و محلات) و از جنوب به استان اصفهان و از شرق به درياچه نمك و استان سمنان (شهرستان گرمسار) محدود است (تصوير ۱-۱) و بر اساس تقسيمات كشوري داراي يك شهرستان (شهرستان قم)، ۵ شهر ( شهر قم ، شهردستجرد، شهر جعفريه، شهر كهك، شهر قنوات)، ۹ دهستان ( قنوات، قمرود، راهجرد شرقي، نيزار، كهك، فردو، دستجرد، قاهان، جعفرآباد) و تعداد ۳۵۶ آبادي داري سكنه و تعداد ۵۸۰ آبادي خالي از سكنه مي باشد. استان در منطقه دشتي- كوهستاني قرار گرفته كه در پست ترين نقطه در حاشيه كوير ۷۰۰ متر ارتفاع و بلندترين نقطه آن قله اردهال با ارتفاع ۳۴۶۳ متر در جنوب استان است.
تصوير ۱-۱: نقشه استان قم
۱-۱-۲- آب و هوا و وضعيت جوي:
آب و هوا به علت مجاورت با كوير در تابستان گرم وخشك و در زمستان تا حدودي ملايم است،به طور كلي داراي دو اقليم كوهستاني و نيمه كويري است.
وضعيت جوي: ميانگين بارندگي در استان۱۴۵ ميليمتر بوده و حرارت از ۱۳- (در ضمن حد اقل دما در زمستان ۸۶ به ۲۳- درحه سانتي گراد مي رسد) دما در زمستان تا حداكثر ۴۶ درجه سانتي گراد در تابستان متغير است تعداد روزهاي يخبندان به طور متوسط ۸۴ روز كه در ماه هاي دي و بهمن مي باشد(سايت جهاد كشاورزي استان قم).
جدول (۱-۱:( مساحت استان به تفكيك اقليم آب و هوا

عنوان	مساحت (هكتار)	درصد
گرم و خشك	۹۲۹۳۰۰	۷/۸۲
نيمه خشك	۱۳۰۳۰۰	۶/۱۱
مديترانه اي	۴۵۹۰۰	۴
نيمه مرطوب	۱۸۳۰۰	۷/۱
جمع	۱۱۲۳۸۰۰	۱۰۰

1-1-3- منابع آب استان:
منابع آب در استان به دو صورت سطحي و زيرزميني قابل بررسي است. منابع آبي استان شامل ۱۰۵۳ حلقه چاه عميق و نيمه عميق، ۹۹۳ دهنه چشمه و قنات و دو رودخانه دايمي قمرود و قره چاي بوده كه مجموع آب استحصالي، بالغ بر ۱۱۵۲ ميليون متر مكعب بوده كه ۹۳% آن در بخش كشاورزي به مصرف مي رسد (جدول۲-۱). مهمترين رودخانه در بخش مركزي استان قم قمرود مي باشد كه با طول ۲۲۸ كيلومتر از كوه هاي داران و خوانسار سرچشمه مي گيرد و به همراه رودخانه قره چاي به مسيله مي ريزد. در قسمت جنوب و جنوب غربي (ارتفاعات اردهال) قرار دارد و كوه غليق بلندترين قله و تخت سرحوض، گلستان، كوه خضر و دو برادران از كوه هاي مهم استان و اطراف شهر قم مي باشند.
درياچه حوض سلطان يا درياچه شاهي به صورت يك حوضه ي كويري است كه در گوشه درياچه نمك واقع شده، در تابستان سفيد مايل به قهوه اي و كوير كامل مي باشد و در زمستان و بهار به صورت درياچه اي ظاهر مي شود. در گذشته اين درياچه بخشي از درياچه نمك (مسيله) بوده ولي امروز از آن جدا افتاده است و در كنار اتوبان قم – تهران قرار دارد.
درياچه نمك (مسيله) محصور بين ارتفاعات مي باشد و ميزان نمك آن بسيار زياد است. رودهاي جاجرود، كرج، حبله رود و شور به آن مي ريزند. در اين درياچه فقط در فصل زمستان آب يافت مي شود و در فصل تابستان به جاي آب ورقه هاي نمك جلب نظر مي كند. هوا در اين ناحيه خيلي خشك است و اختلاف دما در شب و روز به ۷۰ درجه سانتي گراد مي رسد.
رودهاي استان عموماً از غرب به شرق و از جنوب به شمال جريان دارد كه مهمترين آنها عبارت است از:قره چاي، قمرود، بيرقان، بيدهند، قره سو و طغرود و همچنين رودهاي شور، كرج و جاجرود از شمال استان وارد شده و در نهايت همه آنها به درياچه نمك (مسيله) ميريزند.
متوسط بارنگي استان به ميزان ۱۴۵ ميلي متر و حداقل درجه ۱۳- درجه سانتي گراد (كه اين دما در زمستان سال ۸۷ به ۲۳- درجه سانتي گراد رسيد) و حداكثر آن ۴۶ درجه سانتي گراد مي باشد.
مناطق عمده كشاورزي استان به شرح ذيل مي باشد:

• دشت جعفرآباد با ۲۰۶۴۴ هكتار و ۱۴۰ ميليمتر بارندگي
• دشت قم (حومه) با ۳۹۸۷۴ هكتار و ۱۳۶ ميليمتر بارندگي
• دشت قمرود با ۱۷۵۸۷ هكتار و ۱۱۰ ميليمتر بارندگي
• دشت قنوات با ۱۲۰۷۹ هكتار و ۱۱۰ ميليمتر بارندگي

جدول(۱-۲): منابع آبي استان

عنوان	تعداد	ميزان تخليه سالانه (ميليون مترمكعب)
چاه (دستي–عميق–نيمه عميق)	۱۰۵۳	۴/۶۹۹
قنات	۶۶۴	۱/۲۳۹
چشمه	۳۲۹	۵/۲۴
انهار منشعب از رودخانه	۱۱۸	۱۰۹
جمع	۲۱۶۴	۱۰۷۲

۱-۱-۴- وضعيت كشاورزي و سطوح زير كشت و ميزان توليد:
استان قم حدود ۱۰۵ هزار هكتار اراضي كشاورزي كه ۸/۰ اراضي كشور را شامل مي شود، داراي دو اقليم كوهستاني و نيمه كويري است كه توليدات زراعي آن بالغ بر ۳۷۴ هزار تن و توليدات باغي ۹۴ هزار تن مي باشد. در سال زراعي ۱۳۸۷-۱۳۸۶ سطح زير كشت محصولات زراعي استان قم ۵۹۸۶۷.۴ هكتار و توليد ۳۷۴۴۵۷.۴ تن بوده است.
در بخش محصولات باغي در سال ۸۷ سطح زير كشت محصولات باغي مقدار ۲۲۶۹۱ هكتار با ميزان توليد ۴۳۸۳۰ تن برآورد شده است. در ضمن متوسط عملكرد (كيلو گرم در هكتار) يونجه، جو، گندم، سبزيجات استان از متوسط عملكرد كشور بيشتر مي باشد.
همچنين در توليدات زراعي، توليداتي همچون پنبه، جو، سبزيجات، يونجه، ساير محصولات جاليزي (طالبي) درصد قابل توجهي از توليدات كل كشور را به خود اختصاص داده است
۱-۲- انگور
۱-۲-۱- مقدمه:
اين كه در چه زمان و كجا انسان براي اولين بار اقدام به كاشت انگور كرد، پرسشي است كه احتمالاً هرگز پاسخي به آن داده نخواهد شد. نبودن واژه اي با ريشه مشترك براي لغت انگور در زبانهاي هند- اروپايي خود مبين اين حقيقت است كه كشف قابليت خوراكي بودن انگور به طور جداگانه در سراسر اروپا صورت گرفته است. اجداد انگور اروپايي (Vitis vinifera) ابتدا در سواحل مديترانه از حدود سوريه والجزاير به طرف غرب تا اروپاي مركزي و از آنجا به سمت شرق در نواحي بين درياي سياه و آرام توسعه يافت. اكثر محققان بر اين باورند كه موكاري از منطقه آناتولي در شمال تركيه و يا ناحيه همجوار آن در قفقاز دور نشات گرفته است و اين ناحيه شامل مناطقي مي شود كه پراكندگي بوته هاي مو و وحشي V.vinifera موجود در آنها ارتباط بسيار نزديكي با مبدأ كشاورزي غربي در خاور نزديك