گرايش جزا و جرم شناسي
عنوان
مقايسه تطبيقي بزه جاسوسي در حقوق كيفري ايران و فرانسه
استاد راهنما
دكتر سيد محمود مجيدي
استاد مشاور
دكتر ذوالفقاري
تكه هايي از متن به عنوان نمونه :
چكيده
جاسوسي در زمره جرائمي است كه جايگاه ويژه اي را در تمامي تقسيم بندي هاي ارائه شده در زمينه جرايم عليه امنيت به خود اختصاص داده است. قانون گذار ايران تعريفي از جرم مذكور ارائه نداده است. اما برخي از حقوق دانان داخلي و خارجي به ارائه تعريف از بزه مذكور پرداخته اند. جرم جاسوسي شباهت زيادي به جرم خيانت به كشور مي باشد. معيارهاي ارائه شده براي بزه جاسوس عبارت از معيار عيني يا ذهني و مليت مي باشد. مقنن فرانسوي براي تمايز جاسوسي از خيانت به كشور به معيار مليت پناه برده است و قانون گذار ايراني هنوز به انتخاب ايده اي در اين زمينه اقدام نكرده است. در اروپا نيز پس از قرن پنجم تا چهاردهم ميلادي، هنگام طبقه بندي جرايم، جاسوسي و خيانت به كشور در رده اولين و مهمترين جرايم قرار دارد. جلوه هاي جرم انگاري حداكثري در جاسوسي را مي توان در جرم انگاري اعمال مقدماتي ، جرم انگاري با اكتفاء به سوء نيت عام، جرم انگاري با ايجاد تغيير در موضوع جرم و جرم انگاري به صورت مطلق مشاهده كرد.
در زمينه ي ركن مادي، حقوق كيفري ايران و فرانسه داراي شباهت ها و وجوه افتراقي است. جمع آوري اطلاعات ، انتقال اطلاعات و ورود به اماكن ممنوعه در زمرۀ ي موارد مشابه و در مقابل تسليم سرزمين، نيروهاي مسلّح، تجهيزات، اشتغال به يك فعاليت جهت اخذ و تسليم اطلاعات و نيز ارائه اطلاعات نادرست به مسئولين مي تواند در زمرۀ وجوه افتراق باشد. در زمينه ي ركن معنوي نيز با آنكه حقوق فرانسه علي الاصول به سوءنيت عام اكتفا نموده ليكن در حقوق ايران علاوه بر سوءنيت عام، سوءنيت خاص ضروري شمرده شده و علاوه بر آن در مواردي (م۵۰۵.ق.م.ا) انگيزۀ مجرمانه نيز ضروري تشخيص داده شده است.
كليد واژگان: جرم انگاري، جرم عليه امنيت، جاسوسي، خيانت به كشور، ايران، فرانسه.
مقدمه
جاسوسي در زمريه جرايمي است كه جايگاه ويژه اي رادر تمامي تقسيم بندي هاي ارائه شده در زمينه ي جرائم عليه امنيت به خود اختصاص داده است.دليل اصلي اين موقعيت ممتاز را بدون ترديد بايد در ميزان بالاي خطر آفريني اين جرم و براي امنيت هر كشور دانست.
وقتي سخني از جاسوسي به ميان مي آيد,ذهن عامه ي مردم كه اطلاعات كمي از جزئيات اين جرم دارند بيشتر متوجه شبكه ها وسازمان هاي جاسوسي معروف كشورهاي مختلف مي شود. با اين حال نبايد تصور كرد كه جاسوسي درسطح دنيا محدود به اين سازمان ها مي شود بلكه اين جرم دركشورهاي مختلف توسط افراد و سازمان هاي گوناگون ارتكاب مي يابد و دردهه ي هشتاد ميلادي به دليل رشد ارتكاب اين جرم دراين دهه آن را دهه ي جاسوسي ناميده اند. حدود پانصد كتاب در مورد اين جرم توسط مورخان، روزنامه نگاران، تحليل گران نظامي، سياستمداران و تاحد كمتري حقوق دانان و جرم شناسان نگاشته شده است.
الف- اهميت موضوع
يكي از مصاديق بارز و قديمي جرائم عليه امنيت، جرم جاسوسي است كه معمولا يك جرم سازمان يافته ودرعين حال فرا ملي مي باشد، چراكه اطلاعات حياتي يك كشور ازطريق يك نظام سازمان يافته و منابع انساني نه مثل ماهواره هاي اطلاعاتي كشورها در اختيار كشور يا كشورهاي ديگر قرار مي گيرد.
ب- اهداف تحقيق
- اهداف نظري
- تبيين سياست كيفري ايران در زمينه بزه جاسوسي
- تبيين ايرادها و نقايص جرم انگاري جاسوسي در حقوق ايران
- اهداف كاربردي
- ارائه پيشنهادها اصلاحي به مراكزتقنيني
- ارائه ايرادها تقنيني به مراكز پژوهشي تصميم گير
ج- پرسش هاي تحقيق
- تفاوت هاي جاسوسي در حقوق ايران و فرانسه در قبال ركن مادي جاسوسي كدام است؟
- در زمينه ركن رواني جاسوسي، تفاوت حقوق ايران و فرانسه كدام است
د- فرضيه هاي تحقيق
- جرم انگاري جاسوسي در حقوق فرانسه در زمينه ركن مادي جاسوسي بسيار فراتر از جاسوسي در حقوق ايران مي باشد. تفاوت در موضوع جاسوسي، جرم انگارهاي جديد و بكارگيري اصطلاحات كلي فراگير در زمرۀ اين موارد است.
- در حقوق فرانسه علي الاصول سوءنيت عام كافي بوده ليكن در حقوق ايران علاوه بر سوءنيت عام، سوءنيت خاص مورد نياز است.
وـ سازماندهي تحقيق
اين رساله شامل دو فصل كلي است كه در فصل اول به مفاهيم,پيشينه و درآمدي به جلوه هاي جرم انگاري حداكثري در جاسوسي پرداخته و در فصل دوم به اركان مجرمانه و درآمدي بر پاسخ هاي كيفري در قبال جاسوسي پرداخته ايم كه فصل اول به مباحث ومفاهيم جاسوسي، تفكيك جاسوسي از خيانت به كشور، تحولات تاريخي جرم جاسوسي، جلوه هاي جرم انگاري حداكثري در جاسوسي پرداخته شد و در فصل دوم نيز به اركان جرم جاسوسي، پاسخ هاي كيفري سركوب گر و پاسخ هاي كيفري ارفاقي و مقايسه تطبيقي اين مباحث با حقوق كيفري فرانسه پرداخته شده است.
اين فصل شامل سه مبحث مي باشد كه در مبحث اول به بازشناسي مفاهيم ودر مبحث دوم مبناي جرم انگاري و درآمدي برتحولات تاريخي ومبحث سوم درآمدي برجلوه هاي جرم انگاري حداكثري در جاسوسي مي پردازيم.
مبحث نخست: بازشناسي مفاهيم و تفكيك جاسوسي از خيانت به كشور
اين قسمت داراي دو گفتار بازشناسي مفاهيم و تفكيك جاسوسي از خيانت به كشورها مي باشد.
گفتار اول: بازشناسي مفاهيم
دراين قسمت به تعريف سه واژه ي جاسوسي، جرم انگاري، سياست كيفري مي پردازيم:
۱- جاسوسي
۱-۱) در لغت
واژه جاسوسي و تجسس از الفاظ عربي هستند واز ريشه ي((ج.س.س))گرفته شده اند ودر فرهنگ لغت عربي تجسس در استعمال حقيقي آن عبارت است از: لمس كردن چيزي بادست ودر استعمال مبادي آن به جستجوي اخبار واطلاعات اطلاق مي شود.دهخدا در لغتنامه در مورد جاسوسي آورده است كه “جاسوسي يعني جست جو كننده خبر بد و جاسوس شخصي مي باشد كه از ملكي به ملك ديگر خبر برده و جاسوسي را خبر پرسي يا عمل آنكه جاسوس است تعريف كرده است”.[۱]
در فرهنگ لغت عميد نيز در تعريف جاسوس آمده است”جاسوس در لغت به معني خبركشي، جست وجو كننده ي خبر، كسي كه اخبار واسرار شخصي ويا اداري يا مملكتي را بدست بياورد وبه ديگري اطلاع دهد، مي باشد”.[۲]
در فرهنگ فارسي معين نيز جاسوس به كسي اطلاق شده است كه اخبار واطلاعات كسي يا موسسه اي ويا كشوري را مخفيانه گردآورده و به شخص يا موسسه يا كشور ديگري اطلاع دهد.[۳]
با ملاحظه درفرهنگ لغت هاي فارسي درمي يابيم كه هرچند كلمات جاسوس وتجسس در زبان عربي داراي معاني حقيقي و مجازي مي باشد ليكن در زبان فارسي معناي مجازي آن مطمح نظر قرار گرفته ودر لغتنامه و متون فارسي نيز در معناي مجازي استعمال شده اند.بنابراين جاسوسي ازنظر لغوي عبارت است از: كنجكاوي كردن ويا بررسي كردن، تفحص كردن و خبرچيني از امور مردم و اموري كه مردم مي خواهند پنهان بماند.
۲-۱) دراصطلاح
الف- در قانون:
“جاسوسي از جمله عناوين مجرمانه اي است كه در متون جزائي كشورهاي مختلف استعمال شده است ودر برخي از قوانين كشورها جاسوسي صراحتاً تعريف شده واز ديگر جرائم مشابه آن چون خيانت به كشور تفكيك شده است. در قوانين كيفري بعضي ديگر از كشورها جرم جاسوسي تعريف نشده، بلكه برخي از مصاديق جاسوسي ذكر شده است.شايد بتوان گفت قانونگذار دراين كشورها سعي كرده كه جاسوسي را بطور مبهم بيان نمايدتا درهر مرحله اي كه بخواهد مساله اي را باتوجه مقتضيات زمان ومكان باجرم جاسوسي مطابقت دهد تا مانع قانوني برسر راه آن نباشد.
با وجود قوانين متعدد جزايي كشور ما قانونگذار تعريفي از جرم جاسوسي و جرائم مرتبط به آن اشاره ننموده است. همين امر يعني عدم وجود يك تعريف جامع از جرم جاسوسي باعث شده است كه جاسوسي در برخي از موارد از جرم خيانت به كشور قابل تفكيك نباشد وموجب اختلاط اين دو مفهوم در حقوق موضوعه ايران شده است”.[۴]
درحال حاضر فقدان يك تعريف قانوني از جرم جاسوسي باعث شده است تا مصاديق اين جرم به آساني قابل بازشناسي نبوده وهمچنين منابع مشخص ومعيني براي تشخيص ماهيت جرم جاسوسي و شرايط وعناصر متشكله آن وجود نداشته باشد.به همين سبب لازم مي آيد تا قانونگذار اين خلا قانوني را پر كند وبر اين مهم همت گمارد.
ب- درحقوق كيفري:
در قلمرو حقوق كيفري حقوقدانان تعاريف متعددي از جاسوسي و جاسوس ارائه كرده اند كه به عنوان نمونه چند مورد از اين تعاريف را مورد بررسي قرار مي دهيم:
در تعريف جاسوس آورده اند:”جاسوس به شخصي اطلاق مي شود كه در پوشش هاي متقلبانه يا مخفيانه وبه نفع دشمن درصدد تفحص و تجسس پيرامون اسرار يا تحصيل اطلاعات يا اخبار يا مدارك و اسناد مربوط به استعداد و توانايي نظامي، اقتصادي، فرهنگي مربوط به يك كشور وانعكاس آنها به كشور دشمن باشد.”[۵]
در تعريف ديگري از جاسوس آمده است”جاسوس به شخصي گفته مي شود كه بحث عناوين غير واقعي و مخفيانه به نفع خصم درصدد تحميل اطلاعات با اشيايي باشد.”[۶]
همچنين فعل جاسوسي را اينگونه تعريف كرده اند:”جاسوسي در اصطلاح حقوقي عبارت است از تجسس وگرد آوري اطلاعات واسناد مخفي و طبقه بندي شده راجع به امور نظامي و عمليات آفندي ويا پدآفندي يا كسب اطلاع از اوضاع واحوال سياسي يا اقتصادي مملكت به قصد دادن آنها به دولت خارجي درمقابل پول يا هرنوع پاداش يا اجرت ويا بي اجرت است.”[۷]
[۱]. علي اكبر دهخدا، لغتنامه، ج۵، انتشارات دانشگاه تهران، تهران، ۱۳۷۳، ص۶۴۵۷
[۲]. حسن عميد، فرهنگ عميد ، انتشارات اميركبير، چاپ دوم، تهران، ۱۳۵۹، ص۳۶۴ .