عنوان
بررسي اثر تنش خشكي بر عملكرد و برخي صفات كيفي سه اكوتيپ گياه دارويي انيسون
(Pimpinella anisum L.)
استاد راهنما
دكتر فضل‌الله صفي‌خاني
استادان مشاور
دكتر جعفر مسعود سينكي
دكتر بهلول عباس‌زاده
تكه هايي از متن به عنوان نمونه :
بررسي اثر تنش خشكي بر عملكرد و برخي صفات كيفي سه اكوتيپ گياه دارويي انيسون
چكيده
به منظور بررسي اثر تنش خشكي بر عملكرد و برخي صفات كيفي سه اكوتيپ گياه دارويي انيسون، آزمايشي در سال زراعي ۱۳۹۰ در ايستگاه تحقيقات البرز واقع در كرج با بهره گرفتن از آزمايش اسپيليت پلات در قالب طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي در ۴ تكرار اجرا گرديد. تيمارهاي آزمايشي شامل اكوتيپ به عنوان عامل اصلي در ۳ سطح (سبز‌وار، كرمان و جيرفت) و تنش رطوبتي به عنوان عامل فرعي در ۴ سطح (۱۰، ۳۰، ۵۰ و ۷۰ درصد تخليه رطوبت) بودند. نتايج نشان داد كه اثر عامل اصلي (اكوتيپ) بر تعداد چتر، وزن بذر، وزن هزار دانه، قندهاي محلول، كلروفيل a، كلروفيل b، كلروفيل كل، كاروتن، اسانس برگ، اسانس ساقه و عملكرد اسانس ساقه در سطح ۱% و بر وزن خشك برگ، پرولين و عملكرد اسانس برگ در سطح ۵% معني‌دار بود. اثر عامل فرعي (تنش خشكي) بر ارتفاع گياه، قطر تاج پوشش كوچك، قطر تاج پوشش بزرگ، تعداد چتر، وزن خشك ريشه، وزن خشك ساقه، وزن خشك برگ، عملكرد ماده خشك، وزن بذر، وزن هزار دانه، پرولين، قندهاي محلول، كلروفيل a، كلروفيل كل، كاروتن، اسانس برگ، اسانس ساقه، عملكرد اسانس برگ و عملكرد اسانس ساقه در سطح ۱% و بر تعداد ساقه فرعي، در سطح ۵% معني‌دار بود. نتايج مقايسه ميانگين اثر تنش خشكي نشان داد كه در سطح رطوبتي۱۰ درصد تخليه رطوبت صفات ارتفاع گياه، قطر تاج پوشش كوچك، قطر تاج پوشش بزرگ، تعداد چتر، وزن خشك ريشه، وزن خشك برگ، وزن خشك ساقه، عملكرد ماده خشك، وزن بذر، وزن هزار دانه، كلروفيل a، كلروفيل كل و عملكرد اسانس برگ به ترتيب با ميانگين‌هاي ۹۱/۴۸، ۴۱/۳۰، ۴۱/۳۹ سانتي‌متر، ۸۳/۸۱ عدد در بوته، ۷۷۸/۹۱، ۷۲۵/۵۷۷، ۷۲۴/۲۷۲، ۲۲۷/۹۴۲ كيلوگرم در هكتار، ۷۰/۷، ۲۰/۳ گرم در بوته، ۰۰۰۹۸/۰، ۰۰۱۸۳/۰ ميلي‌گرم بر ليتر و ۳۰۴/۱۸۴ گرم در هكتار نسبت به همين صفات در تنش خشكي ۷۰ درصد تخليه رطوبت برتري داشتند. همچنين مشاهده گرديد پرولين، قندهاي محلول، كاروتن، اسانس برگ و اسانس ساقه در تنش خشكي ۷۰ درصد تخليه رطوبت به ترتيب با ميانگين‌هاي ۴۵۵/۱، ۷۴۰/۲، ۰۳۵۲/۰ ميلي‌گرم بر ليتر، ۸۴۹/۰ و ۴۳۰/۰ درصد بيشترين مقدار را داشتند. مقايسه ميانگين اثر متقابل اكوتيپ در تنش خشكي نشان داد كه اكوتيپ كرمان در سطح رطوبتي۱۰ درصد تخليه رطوبت به ترتيب ۲۵/۵۰، ۵۰/۳۹ سانتي‌متر، ۲۵/۹۲ عدد در بوته، ۳۳۴/۱۲۰، ۰۰۴/۷۱۲، ۰۰۶/۱۱۰۰ كيلوگرم در هكتار، ۶/۸ و ۴/۳ گرم در بوته بيشترين ارتفاع گياه، قطرتاج پوشش كوچك، تعداد چتر، وزن خشك ريشه، وزن خشك ساقه، عملكرد ماده خشك، وزن بذر و وزن هزار دانه را داشت.
فصل اول
مقدمه و كليات
مقدمه
قدمت شناخت خواص دارويي گياهان، شايد بيرون از حافظه تاريخ باشد، يكي از دلايل مهم اين قدمت، حضور باورهاي ريشه‌دار مردم سرزمين‌هاي مختلف در خصوص استفاده از گياهان دارويي است، اطلاعات مربوط به اثرات و خواص دارويي گياهان، از زمان‌هاي بسيار دور بتدريج سينه به سينه منتقل گشته، با آداب و سنن قومي در آميخته و سر انجام در اختيار نسل‌هاي معاصر قرار گرفته است، طبق برخي شواهد مصريان و چيني‌ها در زمره نخستين اقوام بشري هستند كه بيش از ۲۷ قرن قبل از ميلاد مسيح از داروهاي گياهي استفاده مي‌كردند (اميدبيگي، ۱۳۸۴الف). مردم يونان باستان، خواص دارويي برخي از گياهان را به خوبي مي‌دانسته‌اند. بقراط و ارسطو، براي استفاده از گياهان در درمان بيماري‌ها ارزش زيادي قائل بودند (اميدبيگي، ۱۳۸۴الف). در قرون هشتم تا دهم ميلادي، دانشمندان ايراني؛ ابوعلي سينا، محمد زكرياي رازي و ديگران، به دانش درمان با گياه رونق زيادي دادند و گياهان بيشتري را در اين رابطه معرفي كردند (اميدبيگي، ۱۳۸۴الف). پيشرفت اروپائيان در استفاده دارويي از گياهان در قرن هفدهم و هجدهم ابعاد وسيعي يافت و از قرن نوزدهم كوشش‌هايي همه جانبه براي استخراج مواد مؤثره از گياهان دارويي آغاز شد (اميدبيگي، ۱۳۸۴الف). با آنكه رويكرد انسان به فرآورده‌هاي دارويي گياهان پيشينه عميقي دارد، ولي از حدود نيمه دوم قرن بيستم، مساله افزايش توليد اين فرآورده‌ها در سطح مزارع و باغ‌ها شكل علمي نو به خود گرفت و بهره‌وري از گياهان پرورشي مربوط (با عنوان محصولات و ميوه‌هاي شيميايي، دستاوردهاي متابوليتي و عناوين ديگر) به جاي انهدام و مصرف گياهان رويشي طبيعت، جايگاه تازه و بي‌سابقه‌اي يافت (اميدبيگي، ۱۳۸۴ب). در پيكر گياهان دارويي مواد خاصي ساخته و ذخيره مي‌شوند به نام مواد مؤثره كه اين مواد تأثير فيزيولوژيكي بر پيكر موجود زنده بر جا مي‌گذارند (اميدبيگي، ۱۳۸۴الف). گفته مي‌شود كه در حدود ۷۵۰۰-۸۰۰۰ گونه گياهي در ايران وجود دارد كه از اين تعداد، بيش از ۲۰۰ گونه داراي ارزش دارويي و اقتصادي هستند، در عين حال تعداد گياهاني كه در طب سنتي استفاده مي‌شوند بيش از صدها مورد است، با اينكه در حال حاضر تحقيقات گسترده‌اي بر روي گياهان دارويي انجام پذيرفته داروهاي برخوردار از مواد مؤثره طبيعي افق‌هاي جديدي را بر روي جامعه پزشكان و داروسازان گشوده است (اميدبيگي، ۱۳۸۴الف) ولي هنوز در كشور ما به ابعاد مختلف نوآوري گياهان دارويي و جايگاه آنها در فرآيند كشاورزي پايدار به درستي پي برده نشده است. بطوري كه در مراكز دانشگاهي و تحقيقاتي كشور توجه به تحقيقات گياهان دارويي بسيار اندك مي‌باشد.
انيسون يا باديان رومي يكي از گياهان مهم دارويي است كه داراي استفاده‌هاي مختلفي در صنايع دارويي، غذايي، بهداشتي و آرايشي مي‌باشد. توليد جهاني محصول اين گياه همراه با انيسون ستاره‌اي و رازيانه در سال ۲۰۰۰ در سطح زير كشتي برابر با ۵۰۵۶۴۵ هكتار، ۲۹۵۸۲۴ كيلوگرم بوده است (Faostat, 2000).
با اينكه مواد مؤثره گياهي با هدايت فرآيندهاي ژنتيكي ساخته مي‌شوند ولي عوامل محيطي نيز تأثير بسزايي بر روي كميت و كيفيت آنها دارند ( عزيزي، ۱۳۷۷).
آب يكي از عوامل محيطي است كه تأثير عمده‌اي در رشد و نمو و ميزان مواد مؤثره‌ي گياهان دارويي دارد (Charles et al., 1990). مقادير كم آب در جريان توليد گياهان، مي‌تواند صدمات سنگيني بر رشد و نمو و همچنين بر مواد مؤثره دارويي گياهان وارد نمايد (اميدبيگي، ۱۳۸۰).
كشور ما در بخشي از كره زمين قرار گرفته كه در بسياري از نقاط آن نزولات جوي نياز آبي گياهان زراعي و باغي را تأمين نمي‌كنند (Hassani, 2003 ; Hassani and Omidbaigi, 2006). از طرف ديگر، روند دقيق ساخت اسانس در گياهان هنوز به خوبي مشخص نشده است، ولي اسانس‌ها به طور كلي بازمانده‌هاي ناشي از فرآيندهاي اصلي متابوليسم گياهان، به ويژه در پاسخ به تنش وارد شده به گياه محسوب مي‌شوند (Hassani and Omidbaigi, 2006). پژوهش‌هاي وسيعي در رابطه با اثر تنش خشكي بر روي محصولات زراعي انجام گرفته است، ولي در رابطه با واكنش گياهان دارويي و معطر در شرايط تنش آبي بررسي‌هاي كم‌تري صورت گرفته است. بنابراين تحقيق حاضر با هدف بررسي اثر تنش خشكي بر روي عملكرد و برخي صفات كيفي سه اكوتيپ گياه دارويي انيسون انجام گرفت.
كليات
۱-۱- خاستگاه و پراكنش
منشأ انيسون سواحل شرقي درياي مديترانه، مصر و آسياي صغير گزارش شده است.گونه‌هايي از اين جنس در بعضي جزاير درياي اژه به طور خودرو مي‌رويند (اميدبيگي، ۱۳۸۵). در ايران اين گياه در نواحي شمال غربي از جمله تبريز و در نواحي جنوب غربي كشور مي‌رويد (توكلي و صداقت، ۱۳۷۹). انيسون همه ساله در سطح وسيعي در اسپانيا، بلغارستان، ايتاليا، تركيه، هند، ژاپن، چين و روماني كشت مي‌شود (اميدبيگي، ۱۳۸۵).
۱-۲- رده‌بندي و مشخصات گياهي
۱-۲-۱- رده‌بندي
انيسون يا باديان رومي يا رازيانه رومي با اسم علمي Pimpinella anisum متعلق به تيره Apiaceae راسته Apiales است. از اين جنس حدود ۱۵۰ گونه در آسيا و آفريقا مي‌رويد. انيسون گياهي است ديپلوئيد (۲n=22) كه منشأ آن نواحي شرقي مديترانه گزارش شده است (اميدبيگي، ۱۳۸۵).
۱-۲-۲- مشخصات گياه شناسي
انيسون گياهي علفي، يك‌ساله داراي ريشه راست دوكي شكل با انشعابات باريك است كه طول ريشه ۲۰ تا ۳۰ سانتي‌متر است. ساقه انيسون مستقيم و استوانه‌اي شكل است. ساقه كم و بيش كرك‌دار و در طول شياردار است (زمان، ۱۳۷۶). ارتفاع گياه متفاوت است و به شرايط اقليمي محل رويش بستگي دارد و بين ۳۰ تا ۷۰ سانتي‌متر مي‌باشد. برگ‌ها به طور متناوب در طول ساقه پراكنده‌اند. اين گياه سه نوع برگ دارد. برگ‌هايي كه در قسمت تحتاني ساقه قرار گرفته و دمبرگ تقريبا بلندي دارند. اين برگ‌ها كم و بيش تخم مرغي شكل يا به شكل قلب مي‌باشند. برگ‌هاي قسمت
